Ο κατακερματισμός των οικοτόπων είναι η κύρια αιτία εξαφάνισης ζωικών και φυτικών ειδών παγκοσμίως.
Ο κατακερματισμός συμβαίνει όταν ένα μεγάλο οικοσύστημα μετατρέπεται από ανθρώπινη δράση σε πολυάριθμα θραύσματα μειωμένου μεγέθους, χωρικά απομονωμένα μεταξύ τους.
Η απώλεια οικοτόπων εκδηλώνεται ως μείωση της συνολικής έκτασης των διαθέσιμων οικοτόπων για τη χλωρίδα και την πανίδα.
Η απώλεια οικοτόπων και ο κατακερματισμός είναι γενικά δύο συσχετισμένα φαινόμενα, τα οποία μπορούν να συμβούν ταυτόχρονα, αυξάνοντας έτσι τις επιβλαβείς επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Όπως και η αποψίλωση των δασών, η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι ταυτόχρονα α αιτία και συνέπεια της υπερθέρμανσης του πλανήτη που μας απειλεί.
Το ανθρώπινο είδος φέρει βαριά ευθύνη
Αυτά τα φαινόμενα συνδέονται με μεγάλο αριθμό ανθρώπινων δραστηριοτήτων: αστικοποίηση και γεωργία που οδηγούν σε σημαντική απώλεια οικοτόπων αλλά και υποβάθμιση λόγω της ρύπανσης που προκαλούν ή ακόμη και με την κατασκευή υποδομών που προκαλεί κατακερματισμό των οικοτόπων (π.χ. δρόμοι που διασχίζουν δάση, δρόμους αποτελούν εμπόδιο για πολλά είδη). Αλλά σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε την εντατική αλιεία, την υδατοκαλλιέργεια, τη δασοκομία, τις τουριστικές και βιομηχανικές εξελίξεις, την εξόρυξη υλικών (όπως λατομεία) και φυσικά τον παράλογο του κυνηγιού… ο κατάλογος των δραστηριοτήτων που προκαλούν επιπτώσεις είναι πολύ μεγάλος.
Ο κατακερματισμός των φυσικών περιβαλλόντων επηρεάζει τη βιοποικιλότητα σύμφωνα με 4 μηχανισμούς
- Η «μηχανική» επίδραση είναι η καταστροφή του οικοτόπου από τον άνθρωπο, η οποία εκδηλώνεται, για παράδειγμα, στην αποψίλωση των δασών. Ένα από τα πιο γρήγορα και προφανή αποτελέσματα του κατακερματισμού είναι η εξάλειψη των ειδών που υπάρχουν μόνο στα κατεστραμμένα μέρη του τοπίου. Μπορεί επίσης να προκαλέσει άμεση απώλεια ειδών ενδημικών στην κατακερματισμένη περιοχή. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από την εξαφάνιση ενός συγκεκριμένου αριθμού στοιχείων, μετά τον κατακερματισμό, που ήταν απαραίτητος για την επιβίωση αυτών των ειδών.
- Διαταραχή των διαδικασιών διασποράς. Τα είδη που απαιτούν ένα μωσαϊκό οικοτόπων (παρουσία πολλών διαφορετικών οικοτόπων) για την ανάπτυξή τους μπορούν να οδηγηθούν προς την εξαφάνιση εάν ένα φυσικό εμπόδιο διαχωρίζει έναν βιότοπο από τους άλλους. Επιπλέον, αυτά τα είδη μπορούν να τεθούν σε κίνδυνο όταν ο κατακερματισμός προκαλεί τον διαχωρισμό ενός μεγάλου πληθυσμού σε αρκετούς μικρούς πληθυσμούς που δεν είναι πλέον συνδεδεμένοι μεταξύ τους και των οποίων ο αριθμός δεν είναι πλέον αρκετά μεγάλος για να έχει βιώσιμο πληθυσμό. Αυτοί οι πληθυσμοί δεν θα μπορέσουν να επιβιώσουν μακροπρόθεσμα λόγω του χαμηλού αριθμού τους και λόγω της γενετικής ομοιομορφίας που αυτό θα προκαλέσει, γεγονός που θα τους κάνει πιο ευαίσθητους στις εξωτερικές συνθήκες.
- Μειωμένη ποικιλότητα οικοτόπων με περιορισμένους πληθυσμούς. Η ποικιλότητα των οικοτόπων συμβάλλει στην ποικιλότητα των ειδών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα είδη απαιτούν την παρουσία μιας ποικιλίας οικοτόπων για να ζήσουν: ένας βιότοπος που συνδέεται με τη φωλιά, ένας άλλος με τη διατροφή, ένας με την αναπαραγωγή κ.λπ. Συνεπώς, η μείωση του δυναμικού οικοτόπου θα οδηγήσει στην εξαφάνιση αυτών των ειδών. Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να λάβετε υπόψη είναι το μέγεθος των ζώων. Ένα μεγάλο είδος συχνά απαιτεί περισσότερο χώρο για την επιβίωσή του από ένα μικρό είδος. Ο κατακερματισμός των περιβαλλόντων που προκαλεί τη δημιουργία πολλών μικρών θραυσμάτων, το περιβάλλον θα γίνει επομένως δυσμενές για είδη που απαιτούν μεγάλους χώρους.
- Ένα αποτέλεσμα ακμής: το μερίδιο που αντιπροσωπεύεται από την άκρη στο οικοσύστημα αυξάνεται σε περίπτωση κατακερματισμού. Συνθήκες οικολογικός υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες στο οικοσύστημα των άκρων σε σύγκριση με την κεντρική ζώνη: η ηλιοφάνεια, το καθεστώς ανέμου και ακόμη και το καθεστώς θερμοκρασίας θα ποικίλλουν. Αυτές οι διαφορετικές συνθήκες μεταξύ της ακμής και της ζώνης του πυρήνα προκαλούν την παρουσία διαφορετικής πανίδας και χλωρίδας. Ως εκ τούτου, ο αρχικός βιότοπος θα μετουσιωθεί λόγω της αύξησης του φαινομένου των άκρων, το οποίο θα αλλάξει τα τοπικά πρότυπα ποικιλότητας και τη δυναμική του πληθυσμού. Μια νέα πομπή ειδών θα είναι επομένως παρούσα σε αυτόν τον χώρο εις βάρος αυτής του χώρου του πυρήνα. Εάν το τελευταίο φιλοξενεί ενδημικά είδη, η μείωση της επιφάνειας του οικοτόπου μπορεί να θέσει σε κίνδυνο αυτούς τους πληθυσμούς και να προκαλέσει την εξαφάνισή τους.
Τα πιο ευαίσθητα είδη είναι τα πρώτα που επηρεάζονται από τον κατακερματισμό
Η απώλεια ενδιαιτημάτων θα προκαλέσει επομένως μείωση της ειδικής ποικιλότητας και αλλαγή στη σύνθεση των κοινοτήτων. Αυτά τα είδη ευαίσθητα στον κατακερματισμό είναι:
- Φυσικά σπάνια είδη που έχουν χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα ή περιορισμένη γεωγραφική κατανομή.
- Είδη που έχουν χαμηλή γονιμότητα ή σύντομο κύκλο ζωής.
- Είδη που απαιτούν μεγάλη έκταση οικοτόπου για να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του πληθυσμού.
- Είδη με χαμηλή ικανότητα διασποράς και τα οποία επομένως δεν θα μπορούν να φτάσουν σε μη κατακερματισμένο βιότοπο.
- Είδη που χρειάζονται πόρους που υπάρχουν απρόβλεπτα για να ζήσουν.
- Είδη που μπορούν να ζουν μόνο σε περιοχές του πυρήνα (και επομένως όχι σε ακραίες περιοχές) ή είδη που θα είναι ευάλωτα στους θηρευτές που υπάρχουν σε ακραίες περιοχές.
- Είδη ευάλωτα στην ανθρώπινη εκμετάλλευση.
Ο κατακερματισμός των οικοτόπων μέσω της δημιουργίας δρόμων μπορεί επίσης να ενθαρρύνει την εκμετάλλευση των ειδών, άρα και την εξαφάνισή τους, καθιστώντας τις μέχρι τώρα δυσπρόσιτες περιοχές προσιτές στον άνθρωπο.